DE REVIVAL VAN HET RECHTSPOPULISME.

De media in West-Europa slaan alarm na de laatste verkiezingsuitslagen in Italië en Zweden. (Uiterst)rechts komt er aan de macht en meteen strooit men allerlei onheilsboodschappen in het rond. De aantal keren dat je het woord ‘populisme’ in de media hoort of leest zijn niet meer te tellen. Spoken uit het verleden duiken weer op. Het lijkt dat het niet lang meer zal duren, voordat de gedrilde, zwart gepoetste soldatenlaarzen opnieuw door onze straten zullen marcheren.

Als ik die oprispingen in de media lees, moet ik altijd denken aan twee citaten. De eerste: ‘Links heeft de frustraties van de arbeider cadeau gedaan aan populistisch en extreem rechts,’ van David Van Reybrouck. De tweede heb ik nog niet zo lang geleden ergens gelezen: ‘Wat is politiek? Politiek is maatregelen voor anderen nemen, waarvan je zelf nooit last hebt. En waar je ook nooit de verantwoordelijkheid zult voor moeten dragen.’

Na de verschrikkelijke jaren van de Tweede Oorlog brak er in West-Europa een nieuw elan aan. Het waren in onze contreien de gouden jaren '60, het decennium met de grootste economische en creatieve bloei van de twintigste eeuw. Er was bijna geen werkloosheid. Zowat iedereen kon goed ‘zijne kost’ verdienen. De populaire muziek en de mode floreerden als nooit tevoren. Men verkende de ruimte tot aan de maan. Maar er waren natuurlijk ook de verschrikkingen van de Vietnamese oorlog.

Zowat de belangrijkste sociale gebeurtenis was de studentenopstand, die als mei ’68 de geschiedenis inging. In die maand en dat jaar brak er in Parijs een studentenopstand tegen de ‘traditionele maatschappij’ uit, met zijn hypocriete normen en waarden. Ook in andere landen volgden er grootschalige protesten. Al snel namen de gebeurtenissen bijna revolutionaire vormen aan. De overheden kwamen in het geweer en daarbij werd het hardhandig optreden niet geschuwd. Uiteindelijk doofden de protesten zonder veel blijvende veranderingen. De ‘traditionele maatschappij’ legde na die protesten niet veel van haar oude gewaden af.

In de jaren ’70 was het economisch sprookje van de gouden jaren ’60 voorbij. In 1973 dook het spook van de inflatie op. Met waren twee belangrijke oorzaken. Door de groeiende welvaart wilde iedereen meer. Meer auto’s, meer televisies, meer koelkasten, … Iedereen wilde natuurlijk ook meer loon om dit allemaal te kunnen betalen. In 1973 stegen de lonen in de industrie met meer dan tien %. De tweede oorzaak was de oliecrisis van 1973. De olie exporterende Arabische landen verhoogden hun prijzen en beperkten hun productie. De crisis leidde tot stagflatie. Dit is een situatie waarbij de inflatie stijgt, de economische groei vertraagt en de werkloosheid hoog blijft. Door de stijgende lonen en stagflatie kreeg vooral de industrie de rekening gepresenteerd, omdat de export terugliep. In 1974 kwam er een einde aan de oliecrisis, maar de gouden jaren ’60 waren definitief voorbij.

In de jaren ’80 moesten er harde noten gekraakt worden. De steenkoolmijnen, die een zeer belangrijke bijdrage leverden in onze West- Europese energie, waren verliesgevend en konden niet zonder subsidies. Uiteindelijk besloot men tot sluiting over te gaan, wat leidde tot massale stakingen, maar die bleken tevergeefs. Vooral in het Verenigd Koninkrijk, omdat daar harde tante Margaret Thatcher met onwrikbare hand optrad. Op Wikipedia lees ik: Naast een besparing op grondstoffen (met de invoer van goedkopere buitenlandse kolen) zou dit volgens Thatchers adviseurs een ‘industrieel reserveleger’ creëren om de lonen te drukken.’ Je kunt je dus inbeelden uit wel hout Margaret Thatcher was gesneden. Dat van de ultra, ultra liberaal. Ze was nu eenmaal een kruideniersdochter! Maar ook in ons land waren er rellen en in Zwartberg vielen er twee doden.

De socialisten worden geacht de eerste verdedigers van de verzorgingsstaat te zijn, maar die beseften ook dat de economische bomen niet meer tot in de hemel groeiden, zoals in de jaren ’60. Daarom begonnen ze ietwat met het neoliberalisme te omarmen. In ons land noemde men dit ‘de actieve welvaartsstaat,’ en bij onze noorderburen ‘de derde weg’. Privatisering van overheidsdiensten werd als een van de oplossingen gezien, om onze welvaart in stand te houden. Nu kan niemand ontkennen dat de meeste overheidsdiensten slecht functioneerden. Dat kan niet anders als je de hoogste functies voornamelijk invult met politieke vriendjes, waarbij de nodige bekwaamheid de minste zorg was.

Het meest funeste resultaat van die neoliberalisering was dat op termijn de rijken rijker werden en de armen armer. En neem de lagere middenklasse er ook maar bij. Met andere woorden, de tweedeling werd met de dag groter. Nu klinkt dit allicht de erfgenamen van Margaret Thatcher als muziek in de oren, maar ook de sociaaldemocraten oordeelden dat het niet anders kon.

En nu verschijnen er opnieuw zeer donkere wolken aan de horizon. Er heerst opnieuw een energiecrisis. Niet door een bewust beperking van de productie, maar wel door de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. En het spook van de inflatie doet opnieuw zijn intrede. Met andere woorden, we zijn in dezelfde situatie als in de jaren ’70 belandt. De vraag luidt of de huidige West-Europese regeringen weer de weg zullen opgaan van het neoliberalisme, om deze crisis te bedwingen. De nieuwe Margaret Thatcher, genaamd Liz Truss, probeerde het al in haar land, maar met een ramzalig resultaat. De economische situatie is in haar land blijkbaar te ernstig om dit neoliberaal trucje nog eens te herhalen.

En dan is er op dit ogenblik nog iets anders dat op de Europese portemonnees gaat wegen. Door de oorlog in Oekraïne wil elke regering zijn strijdkrachten fors versterken. Dat zal onze begrotingen nog dieper in het rood duwen. De vraag is of men dit gaat aanvaarden. Europa is geen Verenigde Staten, waar velen nog leven in de nostalgie van de 'gunslingers'!

Je kunt alleen maar besluiten dat de horizon positief gloort voor de Europese, extreemrechtse partijen. Het lijkt erop dat onze zogenaamde ‘staatsdragende’ partijen niet in staat zullen zijn om de toekomstige budgettaire problemen op te lossen, zonder hard in het figuurlijke vel van de bevolking te snijden. Daarom zullen er nog meer ontevredenen, een groep die elke dag groeit, hun heil zoeken bij extreemrechts 

Antwerpen, 10 oktober 2022

François THIJS,

noch meester, noch knecht.