TEGENLICHT - DE WEERBARE DEMOCRATIE.

 Enkele weken geleden zag ik bij de VPRO deze schitterende uitzending, waarin ook onze landgenoot David Van Reybrouck geregeld aan het woord kwam. Mijn bewondering voor die man is groot, dat is bij mij een zeldzaam iets, al lijkt hij me eerder een denker dan een doener. Het debacle van de G1000 bedek ik voor hem zelfs graag met de mantel der liefde.

Enkele belangrijke ideeën uit die uitzending.

We leven in een tijd dat de elite op een ongelooflijke manier faalt. Je ziet de ene mislukking na de andere van die elite van managers. Die meritocratische technocraten die we de leiding hebben gegeven zowel in Europa als in de VS (Thomas Franck – historicus).

Daarna kwam Stanley Bostdorp, staalarbeider Tata Steel IJmuiden en bestuurslid FNV -metaal, aan het woord. Die kon alleen vaststellen dat bij de laatste verkiezingen er heel wat arbeiders uit zijn omgeving, die vroeger zonder uitzondering PvdA stemden, de laatste keer zich hebben gericht tot het rechtse Forum voor Democratie van Thierry Baudet.

In Nederland en in België zijn er heel wat overlegorganen. Maar dat zijn meestal overlegorganen van de elite. En zelfs de instanties die vroeger de massa vertegenwoordigden zijn heel vaak die connectie verloren. Bijvoorbeeld de vakbonden. In alle westerse democratieën is het vertrouwen in politieke partijen zeer laag. In België vertrouwt bijna 70 % van de bevolking politici niet. Vergelijkbare cijfers ziet men ook in andere Europese landen. Het is wel zorgwekkend dat de hoofdrolspelers in ons democratisch bestel de minst vertrouwde instellingen van een land zijn (David Van Reybrouck).

De Amerikaanse historicus Thomas Franck wandelt rond in een rijke buitenwijk van hoogopgeleiden, waar men vooral links (liberal) is en tijdens de laatste Amerikaanse verkiezingen vooral op Joe Biden heeft gestemd. ‘Er is daar iets vreemds aan de hand. Je ziet daar vooral borden met linkse thema’s, maar het onderwerp ‘arbeid’ ontbreekt volledig. Wel lees je: ‘Black lives matter,’ ‘Love is Love,’ ‘Feminism is for everyone,’ ‘No Human is illegal,’ ‘Science is real’ en ‘Be kind to all’. Maar je leest er niets over banen voor de middenklasse en niets over gezondheidszorg. Terwijl Trump bij zijn verkiezing van dat eerste zijn belangrijkste strijdpunt maakte!’

Als de partij van links een partij wordt van rijke, hoger opgeleide burgers drijf je oorspronkelijke kiezers in de armen van rechts. ‘Links heeft de frustraties van de arbeider cadeau gedaan aan populistisch en extreemrechts. Populistische woede is een geschenk, maar het is een geschenk verpakt in prikkeldraad. En wat links nu doet is weglopen van dat geschenk’ (David Van Reybrouck).

De mensen zijn boos op het systeem en vertrouwen het niet meer. Tegelijkertijd is er een groep van mensen die van die gevoelens misbruik maken. Ze gebruiken die legitieme gevoelens alleen maar om de mensen bang te maken (Caleb Cain – de-radicaliseringsactivist).

Als we het niet langer kunnen eens zijn over wat er in de samenleving echt is, wat er waar is, wat bewezen is. Als we het daar niet langer over eens kunnen zijn, dan hebben we een probleem. Er kan geen enkele democratie bestaan zonder overeenstemming over waarheid (David Van Reybrouck).

In elk Amerikaans stadje waar je komt is er geen industrie meer. Alle winkels zijn dichtgetimmerd. Er is niets te doen. Er zijn grote problemen met verslavende pijnstillers. Er is veel werkloosheid. Tragisch, hun wereld stort in. In de VS heerst ongelooflijke ongelijkheid en grote delen van het land worden in de steek gelaten. En de republikeinen zeggen tegen die mensen: ‘Wij staan achter jullie. Wij voeren oorlog tegen de elite, voor jullie. Het is schokkend hoeveel witte arbeiders Trump steunden. Dat waren ooit Democraten, vurige aanhangers van de Democratische partij. En wat doen de Republikeinen? De belastingen verlagen voor de rijke mensen. Maar voor die kiezers doen ze niets. Er is een Republikeinse partij die actief de hand rijkt aan een arbeidersklasse die haar wereld ziet ineenstorten. En de Democraten schelden die mensen uit. Een linkse partij die laatdunkend praat over arbeiders (Thomas Franck – historicus).

In Nederland komen de wensen van lager opgeleiden (70 % van de bevolking) minder op de politieke agenda dan die van de hoger opgeleiden (30 % van de bevolking). Verwonderlijk is dit niet, omdat politici zich vooral bewegen in die kringen. Onze democratie verwordt hoe langer hoe meer tot een diplomademocratie (Mark Bovens – hoogleraar bestuurskunde).

Men kijkt meer naar opleidingsniveau dan naar kunde en kennis (Caleb Cain – de-radicaliseringsactivist).

Dit is de tragiek van de sociaaldemocratie. Ze zijn aan de verkeerde kant van de sinus terechtgekomen. Want daar zijn de partijkaders nu ook hoger opgeleid, die niet langer door de traditionele achterban worden erkend en herkend. Nu zie je dat sociaaldemocratische partijen alleen nog worden bevolkt door academici (Mark Bovens – hoogleraar bestuurskunde).

Elke samenleving bestaat feitelijk uit een driehoek. Je hebt de politici, de macht aan de top, en de burgers en de markten. En er moet een evenwicht zijn tussen die drie. Als de politiek te veel macht heeft zit je in een autocratie, zelfs in een dictatuur. Als de burgers te veel macht hebben zit je in een verzuilde samenleving. Dat de greep van het middenveld op de staat veel te groot wordt. Als de markt te veel macht heeft zit je in vandaag. Die driehoek is niet meer gelijkbenig. De markt is weggelopen met de macht, en de vraag is hoe krijgen we die terug in het gareel. Hoe kunnen we die driehoek terug in evenwicht brengen. En dat kan alleen gebeuren als die politieke en burgerlijke hoek opnieuw samen gaan werken. Nu zitten we in een situatie van als twee honden vechten om een been, loopt het neoliberalisme er mee weg (David Van Reybrouck).

Je kunt twee kanten uit. Je wordt klassenbewust en beseft dat het ook anders kan. En je vecht voor maatschappelijke verandering. Of je laat je meesleuren door de oplichters en bedriegers. De fascistische, autoritaire figuren. De samenzweringstheorieën (Caleb Cain – de-radicaliseringsactivist).

Een vriend vertelde me dat hij het bord (Black lives matter,’ ‘Love is Love,’ ‘Feminism is for everyone,’ ‘No Human is illegal,’ ‘Science is real’ en ‘Be kind to all’) voor het eerst zag in de tuin van een bekende miljardair. Hij had al snel door dat dit is wat links is aan het worden. Waarom zouden die mensen geloven in kritiek op het kapitalisme? Dat zou kritiek op zichzelf zijn. We leven in een tijd dat de elite op een ongelooflijke manier faalt. Je ziet de ene na de andere mislukking van de elite van managers. Die meritocratische technocraten die we de leiding hebben gegeven, zowel in Europa als in de VS. Mijn favoriet voorbeeld is de financiële crisis, waar de ene na de andere elite faalde. Eerst de vastgoedbranche, en daarna volgde Walll Street. En toen de regering, omdat die haar vrienden op Wall Street te hulp schoot. Die zouden niets hebben misdaan. Dus er werd niemand vervolgd. Integendeel, die werden juist gered. Maar de rest van de bevolking legde men wel bezuinigingen op. Waardoor de hele wereld in een grote recessie belandde. Niet veroorzaakt door gewone lui, maar wel door Harvard-lui en bankiers van P.J. Morgan. En mensen in de regering van Obama. Je krijgt geen veranderingen door management-genieën uit Washington. Die krijg je door een massabeweging van de arbeidersklasse. (Thomas Franck – historicus)

Er zit in onze democratie heel wat woede. Je hebt de populistische woede op rechts, Black lives matter is ook een vorm van woede. Extinction rebellion. Mensen die daden van hooliganisme stellen, op het ogenblik dat de avondklok wordt ingesteld. Schreeuwen op sociale media. Het slechtste wat je kan doen is om dit te negeren en maatregelen van bovenaf op te leggen, die de boel een beetje sussen en mondjesmaat verbeteren. Eigenlijk moet je die woede als een cadeau zien. Je moet die woede proberen te kanaliseren tot een opbouwende kracht. Wat je ziet in al die woede is geen apathie. Het is juist het omgekeerde. Het is betrokkenheid. En die moeten we op zo een manier weten aan te spreken dat het eigenlijk een kracht wordt om onze samenleving sterker te maken. Ik denk dat we heel wat aan democratische kracht kunnen winnen, als de betrokkenheid van burgers toeneemt. Gevoel hebben zeggenschap te krijgen over de samenleving waarin ze wonen. Dat gevoel is verdwenen bij veel mensen (David Van Reybrouck).

David Van Reybrouck vertelt terloops dat hij de Franse president Macron sprak tijdens een koninklijke lunch in Brussel. Hij gaf er aan Macron enkele ideeën hoe je de democratie zou kunnen vernieuwen. Veertien dagen later, toevallig of niet, kondigde de eerste- minister aan dat men in Frankrijk burgerpanels zou opstarten.

In Duitstalig België begon men met gelote Burgerraden Het is de kleinste deelstaat ter wereld. Het eerste land ter wereld waar je naast een verkozen parlement ook een soort van gelote senaat hebt. Een gelote Burgerraad (David Van Reybrouck).

Er is vrij veel vergelijkend internationaal onderzoek gedaan. En daaruit blijkt dat hoger opgeleide bestuurders het niet altijd beter doen dan gewone burgers. Er is weinig bewijs voor dat een academische achtergrond tot een beter bestuur leidt. Het hebben van een academische achtergrond maakt je niet beter geschikt om te bepalen wat de beste koers voor een land is. Dat is namelijk een kwestie die zich niet met wetenschap laat oplossen. Waar het naartoe moet met een land is een zaak van het maken van keuzes. Het is een kwestie van waarden en van botsende waarden. Wetenschap zal je daar niet bij helpen. Hoger opgeleide academici kunnen wel helpen bij het invoeren van die keuzes. Bijvoorbeeld, of je nu al of niet lid wilt blijven van de EU is een kwestie van politieke keuzes. Dat is geen wetenschappelijke kwestie (Mark Bovens – hoogleraar bestuurskunde).

Hopen dat we ooit echte volksvertegenwoordigers krijgen die het ‘echte’ volk vertegenwoordigen (Stanley Bostdorp – staalarbeider Tata Steel IJmuiden en bestuurslid FNV -metaal)

Naar mijn mening geeft ‘De weerbare democratie’ een meer dan correcte politieke analyse van het kapitalistische Westen. Uit de woorden van de geïnterviewden blijkt ook een zeker optimisme. En daar scheiden onze wegen, omdat ik dit niet met hen kan delen. David Van Reybrouck verwacht veel van burgerinspraak, maar ik vrees dat die initiatieven dikwijls niet meer zijn dan een schaamlap. Wat blijft er bijvoorbeeld over van de G 1000? Wat zijn de resultaten anno 2021. Niets, behalve enkele dossiers die ergens liggen te verstoffen.

Ik heb een aantal overwegingen bij burgerinspraak. Het zijn vooral dé geïnteresseerden die je daar aantreft, meestal dat soort intellectuelen die in de bewuste documentaire over de hekel worden gehaald. Maar zelden kom je er de vrouw en de man van de straat tegen. Vaak verworden die initiatieven tot clubjes van ons kent ons. Ik moet toegeven dat mijn beeld enigszins is gekleurd, omdat ik minder goede ervaringen heb met de G 1000. Ik ben één keer naar een vergadering geweest in Berchem. Ze werd geleid door een dame, die werkte in een samenlevingsproject in Brussel. Met andere woorden, in wat men het middenveld noemt. Wat me vooral is bijgebleven is dat ze de deelnemers, die haar welgevallig waren, ruim aan het woord liet. Maar dat ze de deelnemers die haar onwelgevallig waren niet snel genoeg de mond kon snoeren. Er liep ook een dame rond, haar functie ben ik vergeten, die zowat ‘zot van glorie’ was. ‘De G 1000 is een initiatief dat internationale belangstelling wekt. Heel Europa kijkt naar ons.’ Op een zeker ogenblik pakte ze haar spullen, omdat haar aanwezigheid ergens anders was vereist! Respect naar de aanwezigen was duidelijk niet besteed aan haar. Ik vrees dat bij burgerinitiatieven vooral burgers opduiken, die hopen om langs die weg ‘one minute of fame’ te beleven. Ik draag David Van Reybrouck als mens een zeer warm hart toe, maar ik vrees dat hij zich hierbij te veel laat leiden door een goedbedoelde naïviteit.

Meer heil zie ik in de rechtstreekse burgerinspraak: de referenda! Dan sluit je niemand uit, behalve degenen die zichzelf uitsluiten door niet op te dagen

.

Al stel ik me hierbij ook wel enkele vragen. De eerste is of men de bevolking over alles zal laten stemmen. Bijvoorbeeld ook over onderwerpen zoals migratie, lidmaatschap van de NAVO, lid blijven van de EU, …? Of dat sommige onderwerpen onbespreekbaar zijn, omdat het resultaat weleens anders zou kunnen zijn, dan de voorkeuren van de politiek, waarvan de meeste partijen voorstander zijn van een getrapte democratie. Maar je weet, hoe meer trappen, hoe minder democratie.

Een tweede vraag. Dossiers hebben vaak verschillende invalshoeken. In de documentaire komt Stanley Bostdorp aan het woord, die als staalarbeider werkt bij Tata Steel IJmuiden, een bedrijf dat bij onze noorderburen onder vuur ligt, omdat dit een grote vervuiler is. Stel je nu voor dat je een referendum zou organiseren over het al of niet sluiten van dit bedrijf. Je kunt er gif opnemen dat Stanley Bostdorp tegen zou stemmen, omdat dit voor hem en zijn collega’s hun broodwinning is. Terwijl de inwoners daar, behalve zij er zelf werken of er familie hebben onder de werknemers, onze lieveheer op hun beide knieën zouden danken, als die stinkende boel eindelijk zou sluiten. In elk maatschappelijk probleem zitten er meestal tegengestelde belangen.

Mijn visie is minder rooskleurig. Als samenleving zullen we de coronacrisis wel overleven en terugkeren tot de orde van de dag. Tot we ooit met ons huidig economisch systeem tegen de muur aanbotsen. Een ezel stoot zich geen tweemaal aan dezelfde steen. Dat doen alleen mensen! 

Antwerpen, 9 juni 2021

François THIJS

noch meester, noch knecht.